Днепр (қала)

Облыс орталығы
Днепр
укр. Дніпро
Ту Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	УкраинаУкраина
Облысы	Днепропетровск облысы
Облыс орталығы	Днепр
Ішкі бөлінісі	8 аудан
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°28′00″ с. е. 35°01′05″ ш. б.48.46667° с. е. 35.01806° ш. б. / 48.46667; 35.01806
Құрылған уақыты	1776
Алғашқы дерек	1776 жыл
Бұрынғы атаулары	1796 жылға дейін - Екатеринослав 1802 жылға дейін - Новороссийск 1926 жылға дейін - Екатеринослав 2016 жылға дейін - Днепропетровск
Жер аумағы	409,718 км²
Орталығының биiктігі	120 м
Климаты	орташа континенттік
Уақыт белдеуі	UTC+2:00
Тұрғындары
Тұрғыны	984 423 адам (2023)
Тығыздығы	2402 адам/км²
Ұлттық құрамы	украиндар (82%), орыстар (13%)
Конфессиялар	христиандық (негізінен православие), иудаизм, ислам
Ресми тілі	украин тілі
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+380 562
Пошта индекстері	49000—49489
Автомобиль коды	AE, КЕ / 04
Днепр
Днепр шекарасы

Днепр (укр. Дніпро; 1796 ж. дейін және 1802-1926 ж.–Катеринослав; 1796-1802 ж.–Новоросійськ; 1926-2016 ж.–Дніпропетровськ) — Украинаның оңтүстігіндегі қала, Днепропетровск облысының, Днепр ауданының және Днепр қалалық қауымдастығының әкімшілік орталығы. Днепр және Самара өзендерінің бойында орналасқан. Ірі өндірістік, мәдени, ғылыми және инновациялық орталық. Украинаның ірі өнеркәсіп орталықтарының бірі: қара металлургия, металл өңдеу, машина жасау және ауыр өнеркәсіптің басқа салалары ерекше дамыған.

2023 жылғы жағдай бойынша Днепр халқының саны 984 423 адамды құрайды. 1976–2011 жылдары және 2017 жылдың соңы – 2018 жылдың басында қала халқының саны 1 миллион адамнан асты.

Географиялық жағдайы

Днепр қаласы Украинаның орталық бөлігінде орта Днепрдің екі жағалауында далалық аймақта орналасқан. Қаладағы Днепрдің биік оң жағалауының бөлігі Приднепр төбесінің жоталарында, негізінен бұлақтармен бөлінген төрт төбеде орналасқан. Оң жағалауының рельефі жалпы ұзындығы 120 км-ден асады, 15 шақты жыра, 40-тан астам сайлармен шамамен 5 мың га аумақты алып жатыр. Сол жағалау бөлігі аласа, батысында созылған көлдермен жалғасады. Қала ішінде Орель (канал) және Самара өзендері Днепрге құяды.

Климаты

Днепрдегі ең жылы ауа-райы маусым, тамыз, шілде айларында 28,4°С-қа дейін жетеді. Бұл ретте қоршаған ортаның ең төменгі температурасы қаңтар, ақпан, желтоқсан айларында -7°С дейін төмендейді.

Ең жауын-шашынды кезеңдері тамыз, қыркүйек, маусым болып табылады, онда ауа райы 4 күн бойы қолайсыз болып, 53,1 мм-ге дейін жауын-шашын түседі. Қараша, ақпан, желтоқсан айларында айлық жауын-шашын мөлшері 10,0 мм.

Днепрдегі жылдың ашық бөлігі шамамен 29 сәуірде басталып, 5,5 айға созылып, 12 қазанда аяқталады. Жылдың ең ашық айы шілде айы болып табылады, бұл уақытта аспан орта есеппен ашық немесе ала бұлтты. Жылдың бұлтты бөлігі шамамен 12 қазанда басталып, 6,5 айға созылып, 29 сәуірде аяқталады. Жылдың ең бұлтты айы қаңтар болып табылады, бұл уақытта аспан орташа немесе 70% бұлтты болады.

Жылдың қарлы бөлігі 4,5 айға, яғни 10 қарашадан 26 наурызға дейін созылады. Днепрде ең көп қар жауатын ай қаңтар, орташа қардың мөлшері 114 миллиметр. Жылдың қарсыз кезеңі 7,5 айға, яғни 26 наурыздан 10 қарашаға дейін созылады.

Қала тарихы

Қазіргі Днепр - Украинаның ең үлкен қалаларының бірі, оның орталық бөлігінде орналасқан. Қазіргі Днепр қаласы орналасқан аумақ ежелгі заманнан бері адамдар қоныстануы үшін өте қолайлы болып саналды. Бұл жерлерде адамның алғашқы іздерінің бірі, көптеген археологиялық қазбаларға сәйкес, тас дәуірінде болған аңшылардың тұрақтары болған. Қала аумағында және оның төңірегінде тас дәуірі (б.з.б. 40-16 мың жж.), неолит дәуіріндегі көшпенділер, киммерийлер, скифтер, сарматтардың (б.з.б. 2-мыңжылдық - 1-мыңжылдықтың басы) тұрақтары болды.

Екатеринослав Бас пошта бөлімшесі, 1870 ж

Екатеринослав (1776 – 1797, 1802 – 1926). 1776 жылы Екатерина II жарлығымен Екатеринослав қаласы құрылды. Ол бастапқыда Кильчен өзенінде орналасқан. Алайда, географиялық жағдайдың нашарлығы қала орталығын Днепрдің ойпатына көшуге мәжбүр етті. Екатерина II жоспары бойынша Екатеринослав Ресей империясының үшінші астанасы болуы керек еді, бірақ ол қайтыс болғаннан кейін қаланың дамуы тоқтап қалды. 1796 жылы император Павелдің жарлығымен қала Новороссийск деп аталды, бірақ 1802 жылы оның ескі атауы оған қайтарылды.

Новороссийск (1797-1802). Днепрдегі қала Павел I билігі кезінде (1796-1801) ұйымдастырған Екатерина мұрасынан «арылу» мақсатында Екатерина II қайтыс болғаннан кейін, 1797 жылы 22 желтоқсанда Новороссийск қаласы болып өзгертілді. Осы уақытқа дейін «Новороссия» атауы Ресей империясының билігінде шоғырланған Қара теңіз аймағының бүкіл кең аймағына беріле бастады. Павел Екатеринослав губерниясы мен Таврия облысын бір Новороссийск губерниясына біріктіріп, Новороссийскіні осы губернияның және бүкіл облыстың орталығына айналдырды (1802 жылға дейін).

20 ғасырдың басындағы Екатеринославский даңғылы.

Сичеслав (бейресми, шамамен 1919 ж.) 1917 жылы қалаға революция келді. Қала жұртшылығының бір бөлігі, ең алдымен, тәуелсіз Украина мемлекетінің болашағын көрген Екатеринославты «Сичеслав» деп атай бастады. Бұл әңгіме көптеген аңыздарға толы болды. Екатеринославтың атын Сичеслав деп өзгерту туралы ресми шешім болмағандықтан «Сичеслав» атауының қашан пайда болғанын айту қиын. Қала атауына төңкеріс пен азамат соғысы оқиғаларының куәгерлері мен қатысушыларының өздері әртүрлі дәлелдер келтіреді. 1919 жылы қыркүйекте Киевтің «Рада» газеті «Украина мұғалімдер қауымдастығы Катеринославты «Сичеслав» деп өзгертті» деп жазды. Ал «Украина шетел энциклопедиясы» (1931) және «Енциклопедія українознавства» (1976) Гетман Скоропадскийдің кезіндегі Сичеслав, 1918 жылы Катеринославтың аты, деп дәлелдер келтіреді. Кеңес дәуірінде «Сичеслав» есімі диаспорада қолданылды және Днепропетровскідегі украиндық бірегейліктің өзіндік ұраны және символы болып қала берді.

Днепропетровск (1926—2016 ). 1926 жылы қала Днепр өзенінің бойында орналасуына байланысты Днепропетровск деп аталды.

1941 жылы 25 тамызда қаланы неміс әскерлері басып алып, кейін Украина Рейхскомиссариатының құрамына кірді. 1943 жылы 25 қазанда Днепропетровск операциясы кезінде 3-ші Украин майданының әскерлерімен азат етілді. Соғыстан кейін қала қалпына келтіріліп, қайтадан КСРО-ның маңызды өнеркәсіптік және ғылыми

Днепропетровск облыстық кеңесінің үйі

орталықтарының біріне айналды. 1945 жылдың өзінде Шығысқа эвакуацияланған зауыттардың барлығы дерлік өндірісті қайта бастады.

Революцияға дейінгі және соғысқа дейінгі кәсіпорындарды кеңейту мен жаңғыртудан басқа Оңтүстік машина жасау зауыты (1944 жылдан салынған), Днепр машина жасау зауыты, Радиозавод (1945 жылдан), Приднепровская жылу электр станциясы (1952), ауыр пресс зауыты (1953−1955), шина зауыты (1956—1961), «Днепрянка» трикотаж фабрикасы, (1969), «Полимермаш» зауыты пайда болды.

1966 жылы Днепр өзені арқылы өтетін ең ұзын көпір №2 автомобиль көпірі («Жаңа көпір») пайдалануға берілді. 1960-1970 жылдары негізінен 9-12 қабатты жаңа тұрғын аудандары салынды. КСРО Президиумының 1976 жылғы 20 мамырдағы жарлығымен Днепропетровск Ленин орденімен марапатталды. 1987 жылға дейін бұл қалада зымыран өндірісінің орналасуына байланысты шетелдіктер үшін жабық болды. 1991 жылы қалада 1 миллионнан астам халық тұрды. 1995 жылдан қалада метро жүйесі жұмыс істей бастады.

2003 жылы Днепрдің ең танымал көпқабатты үйлері – "Towers" тұрғын үй кешені салынды. Қала орталығындағы бұл екі зәулім ғимарат украиналық зәулім ғимараттар тарихының бастапқы нүктесі болды. 2008 жылы қаланың бас стадионы «Днепр Арена» ашылды. Ол бұрынғы «Металлург» стадионының орнында салынған.

Днепр (2016 жылдан бастап). 2016 жылы 19 мамырда Украинаның Жоғарғы Радасы Днепропетровск қаласының атауын Днепрге өзгертуге шешім қабылдады.

Ресейдің Украинаға жаппай басып кіруі кезінде орыстар алғаш рет 11 наурызда Днепрге соққы берді. Балабақша мен көпқабатты үй маңындағы үш әуе шабуылы жасалды. 15 наурызда ресейлік зымырандары Днепр халықаралық әуежайына түсіп, ұшу-қону жолағын бұзып, терминалды зақымдады. 2022 жылдың күзінде Днепрдің маңызды инфрақұрылымдары ресейлік зымырандық шабуылдар кезінде зақымдалды.

Днепр қаласының елтаңбасы мен туы

Ту

Елтаңба

Тудың эскизі 2001 жылы желтоқсанда Днепропетровск қаласының әкімшілігі өткізген байқаудан кейін бекітілді. Байқаудың ақтық кезеңінде 10 үлгі қатысып, С.С.Полюшкин құрастырған ту жеңімпаз атанды. Кейінірек тудың дизайны өзгерді, төменгі жағында Днепрдің стильдендірілген толқындары бар мата ақ түске боялды, ал матаның ортасындағы Елтаңба қарапайым болды.

2012 жылдың 18 сәуірінде қала әкімінің №212-р өкімімен қала туының үлгілеріне байқау жарияланып 2012 жылдың 15 мамырында аяқталды. Днепрдің жаңа туы 2012 жылы 5 желтоқсанда қалалық мәслихаттың кезекті сессиясында бекітілді. Днепр қаласының символы саналатын Днепр өзенінің толқындары көк түспен бейнеленген. Қаланың елтаңбасы ресми рәміз ретінде тудың ортасында өз орнын алады. Негізгі фон ақ түс – ниет тазалығын және қаланың жарқын болашағын білдіреді.

Қалалық Кеңестің 2001 жылғы 6 қыркүйектегі шешімімен, Днепропетровск қаласының 225 жылдығын мерекелеуге орай, қаланың жаңа елтаңбасы бекітілді. Бекітудің алдында байқау өтіп, онда қала өміріндегі әртүрлі дәуірлердің рәміздеріне жүгінген 8 жоба іріктелді. Қалқан қызғылт, қызыл, сары және көк ленталары бар емен бұтақтарымен қоршалған және оның үстіне қалалық тәж салынған. Ресми сипаттамада: «Қалқан алаңында орналасқан рәміздер Днепропетровскінің зымыран-ғарыш өнеркәсібі мен металлургия орталығы ретіндегі қаһармандық өткені мен қазіргі маңызын байланыстырады».

Халқы

2024 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша Днепр халқының (тұрақты тұрғындары) саны 984 423 адамды құрады, оның ішінде:

• 6 жасқа дейінгі балалар – 98 319 адам,
• 7 мен 17 жас аралығындағы жасөспірімдер (мектеп оқушылары) – 116 285 адам,
• 18-29 жас аралығындағы жастар. – 118 008 адам,
• 30-дан 60 жасқа дейінгі ересектер – 423 425 адам,
• 60 жастан асқан қарттар – 214 604 адам,
• 80 жастан асқандар – 13 782 адам.

Днепр халқы

жылы	ерлер	әйелдер	барлығы	өзерісі ±
2001	482 903	571 048	1 053 951
2005	476 165	567 929	1 044 094	-9 857 (-0.94%) ↓
2007	468 183	561 157	1 029 340	-14 754 (-1.41%) ↓
2008	462 809	556 573	1 019 382	-9 958 (-0.97%) ↓
2009	456 965	550 424	1 007 389	-11 993 (-1.18%) ↓
2011	450 835	543 893	994 728	-12 661 (-1.26%) ↓
2012	448 304	541 148	989 452	-5 276 (-0.53%) ↓
2013	448 496	539 133	987 629	-1 823 (-0.18%) ↓
2017	439 549	526 851	966 400	-21 229 (-2.15%) ↓
2018	448 624	541 757	990 381	+23 981 (+2.48%) ↑
2022	433 661	524 716	958 377	-32 004 (-3.23%) ↓

Қаланың құрылымы мен әкімшілік бөлінісі

Әкімшілік жағынан Днепр сегіз ауданға бөлінеді. Олардың бесеуі өзеннің оң жағалауында орналасқан:

• Орталық - қаланың орталығында орналасқан. Солтүстіктен Днепр өзенімен, Новокодак, Чечеловский, Шевченко аудандарымен шектеседі. 2015 жылға дейін Кировский деп аталды. Халқы: 67,2 мың адам. Ауданы 10,4 км². 1932 жылы құрылған. Солтүстіктегі шекарасы өзен жағасымен шектеседі.
• Новокодак - Қаланың батысында, оң жағалауында орналасқан. Чечеловск және Орталық аудандармен көршілес орналасқан. 1940 жылы құрылған. Халқы 157,4 мың адам. Ауданы 109,28 км². 2015 жылға дейін Ленин ауданы деп аталды. Солтүстігіндегі шекарасы Днепр өзенінің жағасымен өтеді.

  

  Днепрдің аудандарға бөліну картасы

  

  Оң жағалаудағы заманауи ғимараттар

• Соборный - Днепрдің оң жағалауында, қаланың шығыс бөлігінде орналасқан. Шевченко ауданымен шектеседі. Ол солтүстіктен оңтүстік-шығысқа қарай ұзындығы шамамен 10 км жолақпен өтеді. 2015 жылға дейін ол Жовтневый деп аталды. 1936 жылы құрылған. Халық саны бойынша ең үлкені – 169,5 мың адам. Ауданы 44,1 км². Шығыстағы шекарасы Днепр өзенінің жағасымен өтеді.
• Шевченко - Днепр өзенінің оң жағалауында орналасқан. Ол солтүстіктен оңтүстікке қарай жолақпен өтеді. Қаланың Соборный, Орталық және Чечеловский аудандарымен шектеседі. 2015 жылға дейін Бабушкинский деп аталды. 1973 жылы құрылған. Халқы: 142,2 мың адам. Ауданы 31,45 км².
• Чечелевский - Қаланың оңтүстік-батысында орналасқан. Новокодак, Орталық, Шевченко аудандарымен іргелес. 2015 жылға дейін Красногвардейский деп аталды. 1898 жылы құрылған. Халқы: 120,6 мың адам. Ауданы 35,9 км².

Үш аудан сол жағалауда (Амур-Нижнепровск, Самара және Индустриалды ауданы) орналасқан.

• Амур-Нижнепровск - Днепр өзенінің сол жағалауында, қаланың солтүстігінде орналасқан. Оңтүстік бөлігінде өзенмен шектелген. Батысында Индустриалды және Самара аудандарымен шектеседі. 1918 жылы құрылған. Халқы 144,8 мың адам. Ауданы 71,6 км². Облыс Днепрдің оң жағалауымен Орталық, Амурский, Кайдак көпірлері арқылы жалғасады.
• Самара - қаланың шығыс бөлігінде, сол жағалауда орналасқан. Индустриалды және Амур-Нижнепровск аудандарымен, батысында Днепр өзенімен шектеседі. 1977 жылы құрылған, ол Самара өзенінің атымен аталған (өзен аумақты екі бөлікке бөледі). Халқы 77,9 мың адам. Ауданы 66,8 км².
• Индустриалды - Днепр өзенінің сол жағалауында, қаланың солтүстік бөлігінде орналасқан. Ол Самара және Амур-Нижнепровский аудандарымен және Слобожанский ауылымен көршілес. 1969 жылы құрылған. Халқы 132,7 мың адам. Ауданы 32,6 км².

Днепропетровск де әдетте тұрғын аудандарға, шағын аудандарға, тарихи аймақтарға бөлінеді: Мандрыковка, Чечелевка, Парус, Тополь, Игрен және т.б.

Экономикасы

ПриватБанк бас кеңсесі

Днепр - ірі өнеркәсіптік және экономикалық орталықтардың бірі, Украинаның металлургия орталығы. Әсіресе қара металлургия, металл өңдеу және машина жасау, сондай-ақ зымыран өнеркәсібі дамыған. Украинаның ең ірі банкі ПриватБанктің бас кеңсесі Днепрде орналасқан, ол Игорь Коломойский мен Геннадий Боголюбовқа тиесілі Приват тобына кірген. Топқа тікелей немесе жанама түрде Украина мен әлемдегі 100-ден астам кәсіпорын кіреді. Сыртқы экономикалық қызмет 130 елмен жүзеге асырылады. Днепрдің экспорттық-импорттық айналымы Украина тауар айналымының 7% құрайды. Қала негізінен металлургия, машина жасау, азық-түлік және химия өнімдерін экспорттайды, ал қалаға табиғи газ мен мұнай өнімдерін импорттайды.

Қала өнеркәсібінің негізін металлургиялық кешен құрайды. Өнеркәсіптің негізгі кәсіпорындары «Днепр металлургиялық комбинаты», «Днепрококс» ашық акционерлік қоғамдары, «Коминмет» ауыр пресс зауыты, «Днепр құбыр зауыты», «Техникалық бұйымдар зауыты», «Нижнеднепр құбыр прокат зауыты» болып табылады.

Транспорты

Днепр трамвайы

Днепр троллейбусы

«Металлург» метро станциясы.

Днепр қаласының автомобиль, теміржол, су көлігі жүйелері дамыған және халықаралық әуежайы бар. Қалалық көлік жүйесіне автобус, троллейбус, трамвай және метро кіреді. Көлік маршруттардың ұзындығы:

• трамвай 176,9 км;
• троллейбус 412,6 км;
• метро 7,9 км;
• автокөлік 2410 км.

Қалада екі теміржол вокзалы – Днепр-Басты және Днепр-Лоцманская (2017 жылға дейін Днепропетровск-Оңтүстік), халықаралық әуежай, өзен вокзалы және автовокзал бар.

Днепр трамвайы 1897 жылы 14 (27) маусымда пайдалануға берілді. Қазіргі уақытта келесі вагондар жұмыс істейді: T3SU, Tatra t3dc1+T3DC2, Tatra T4D-MT+TB4D, Tatra T4DM, Tatra-South T6B5, 71-605, 71-605A, 71-608K, 71-608KM.
Кеңес заманында Днепропетровскіде үш трамвай депосы болған, қазір екі алаңы бар бір ғана №3 депо жұмыс істейді. Днепр трамвайында стандартты жол ені 1524 мм. Қазіргі уақытта Днепрде 12 трамвай жолы бар.
1990 жылдардың аяғында - 2000 жылдардың басында қала өзінің трамвай өндірісін құрды - Оңтүстік машина жасау зауыты (UMZ) чех бөлшектерінен Tatra T6B5 вагондарын құрастыруды игерді.

Днепр троллейбусы 1947 жылы 7 қарашада пайдалануға берілді. Қазіргі уақытта әртүрлі модификациядағы ЗиУ-682, ЗиУ-683Б, ЮМЗ Т1, ЮМЗ Т1Р, ЮМЗ Т2, ЮМЗ Т2М, Днепро Т103, Днепро Т203 троллейбустары пайдалануда. Қазіргі уақытта Днепропетровскіде 20 троллейбус бағыты жұмыс істейді. Екі депо бар: №1 және №2. 1990 жылдардың аяғында қала өзінің жеке троллейбус өндірісін құрды - Оңтүстік машина жасау зауыты (ЮМЗ) ЮМЗ Т1 және ЮМЗ Т2 троллейбустарын құрастыруды игерді, ал кейіннен зауыт Беларусьтің МАЗ зауытымен Днепро Т103 және Днепро Т203 троллейбустарын бірге құрастыруды игерді.

Автобус тасымалдау қызметі Днепр автовокзалында, Орталық автовокзалда қалааралық және қала маңындағы 11 бағытта тасымалдау қызметін көрсетеді. Днепрдің барлық автобустары үшін Орталық автовокзал маршруттың бастапқы нүктесі болып табылады.

Темір жол - Днепр маңызды темір жол торабы және Днепр темір жолының орталығы. Қала арқылы Донбасс – Батыс Украина, Киев – Қырым, Одесса – Николаев – Херсон – Мәскеу бағыттары өтеді.

Днепропетровск метросы Украинада Киев (1960) пен Харьковтан (1975) кейін үшінші орында. Днепр метрополитеніне 3 жолаушылар вагонынан тұратын 20-ға жуық құрам қызмет көрсетеді. Желіде "Метровагонмаш" зауыттары мен "Вагонмаш" ЖАҚ шығарған вагондар жүреді.

Днепр халықаралық әуежайы қала орталығынан 11 км қашықтықта орналасқан және Киев, Вена, Тель-Авив, Бургас және Берлинге тұрақты рейстерді, сонымен қатар Анталия, Шарм-эль-Шейх, Афина, Никосия және Батумиге маусымдық рейстерді орындайды.

Мұражайлар

Д.И.Яворницкий атындағы Днепропетровск ұлттық мұражайы - 1849 жылы құрылған. Мұражайда көптеген коллекциялар: археологиялық, Ежелгі Мысыр ескерткіштерінің жинағы, діни заттар жинағы, казактардың көне заттары, көне кітаптар, мұрағаттық фотосуреттер мен киноматериалдар, көне қару-жарақ, ежелгі монеталар, ежелгі сағаттар бар. Мұражайда бірнеше ежелгі скиф тастан жасалған мүсіндер - скифтер тастан қашап салған пұттардың бейнелері бар. Екатерина II заманынан қалған күйме бар.

«Днепр шайқасы» диорамасы - 1975 жылы Жеңістің 30 жылдығында ашылды. Бұл Украинадағы ең үлкен диорама. Мұнда ені 25 метр болатын Украинадағы ең үлкен кинотеатр, жарықдиодты жарықтандыру, экспозицияны басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесі орнатылды. Оның ауданы 840 шаршы метр, ені 60 метр. Көру бұрышы - 230 градус. Диорама ғимаратының жанында Ұлы Отан соғысындағы кеңестік техникалардың, негізінен танктер мен зеңбіректердің көрмесі қойылған.

«Әдеби Днепр» мұражайы - ол қалада Инзов үйі деп аталатын ежелгі сарайда орналасқан, 1970 жылы бұл ғимарат мемлекет қорғауына алынып, тарихи ескерткіш мәртебесін алды. Мұражай қорында өнер туындыларының қолжазбалары, кітаптар, құжаттар, фотосуреттер, XVIII - XX ғасырлардағы көрнекті жазушылардың, фольклоршылардың, театр қайраткерлерінің жеке заттары бар.

Академик Яворницкийдің мұражай-үйі - Мұражай 1988 жылы ашылған. Мұнда 1905 жылы жергілікті сәулетші Л.А.Бродницкийдің жобасы бойынша салынған үйде ғалым өмірінің соңғы 35 жылын өткізді. Бөлмелердің сәулеттік орналасуы сақталды: олардың интерьері, вестибюль, кіреберіс, асхана, қонақ бөлме, кеңсе иесінің тірі кезіндегідей қалпына келтірілді. 2007 жылдан бастап мұражайда көрме залы жұмыс істейді, онда келушілер Дмитрий Ивановичтің өмірі мен шығармашылығына қатысты тақырыптық көрмелермен танысуға мүмкіндік алады.

Днепропетровск өнер мұражайы

Днепропетровск өнер мұражайы - Днепропетровскідегі ең көне мұражайлардың бірі. Мұнда сурет галереясы бар. Мұражайда танымал суретшілер - Куинджи, Айвазовский, Коровин, Левитан, Серовтың туындылары бар. Өнер мұражайы 1914 жылы Екатеринослав ғылыми қоғамының көркемдік комиссиясы мүшелерінің бастамасымен ашылды. Мұражай коллекциясында XVI-XXI ғасырлардағы 8500 кескіндеме, мүсін, графика және сәндік-қолданбалы өнер туындылары бар. Мұражайда отандық, батыс еуропалық және шығыс өнерінің көрнекті туындылары сақталған.

Е.П.Блаватская мен оның отбасының үй мұражайы - атақты днепропетровскілік жазушы және саяхатшы Елена Петровна Блаватскаяның туып-өскен жері. 1987 жылы үй мәдени ескерткіш мәртебесін алды, содан кейін онда мұражай ашылды.

Жергілікті өзін-өзі басқару тарихы мұражайы – облыстық кеңес ғимаратында орналасқан. Запорожье сичіне, сондай-ақ революция және азамат соғысы кезеңіне арналған бірнеше қызықты көрмелер бар. Мұражай 2008 жылдың 3 желтоқсанында жергілікті өзін-өзі басқарудың тарихы мен дамуына арналған Украинадағы алғашқы мұражай ретінде ашылды. Мұражай экспозициясында 600-ден астам экспонат қойылған. Көрме 1000 жылдан астам кезеңдегі Киев Русі дәуірінен қазіргі уақытқа дейін Днепр аймағындағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының генезисі мен даму процесін қамтиды.

Облыстық полиция тарихының мұражайы - Днепропетровскідегі қызықты мұражай 1975 жылы құрылған. Мұнда Днепропетровск полициясының Қазан төңкерісінен бастап бүгінгі күнге дейінгі тарихынан сыр шертетін фотосуреттер мен құжаттар бар. Мұражайда әр жылдардағы полиция киімдерін, бірегей құрал-жабдықтарды (осыдан жүз жыл бұрын тергеушілер пайдаланған фотоаппарат), қару-жарақтарды және т.б.көруге болады.

Облыстық қаржы жүйесінің даму тарихы мұражайы - он сегізінші ғасырдан бүгінгі күнге дейін Днепропетровск облысындағы қаржының даму тарихын көрсететін Украинадағы бірінші қаржы мұражайы. Мұражай 1999 жылы құрылған. 2001 жылы мұражай экспозициясы ашылды. Экспонаттар арасында көп жылдар бұрын Днепропетровск есепшілері пайдаланған бірегей заттар мен қағаздар, 20 ғасырдың басындағы ақшалар, салық кітаптары, Днепропетровск қаласының бірінші бюджеті және кеңестік кезеңдегі есепшілердің киімдері бар. 220 экспонат түпнұсқа болып табылады.

Монета мұражайы - Ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін Украина аумағында айналымда болған монеталар мен қағаз ақшалар коллекциясын қамтитын Днепр мұражайларының бірі. Көрмедегі жеке стендте қазіргі уақытта айналымда жүрген барлық Еуропа елдерінің монеталары қойылған. Әртүрлі қағаз ақшалар мен ақша суррогаттары ұсынылған: 1917-1919 жылғы украиндық банкноттар, ОГПУ төлем түбіртектері, 1941-1944 жылғы кәсіптік банкноттар және т.б.

Д.И.Яворницкий ат. Днепр ұлттық мұражайы	«Днепр шайқасы» диорамасы	«Әдеби Днепр» мұражайы	Академик Яворницкийдің мұражай-үйі

Көрнекі орындары

Днепр қаласының көрікті жерлері

Суреті	Атауы	Анықтамасы
	Монастырь аралы	Аралдың бір бөлігі Шевченко саябағына тиесілі. Арал қаламен аспалы жол (аралдың орталық бөлігінде, қазіргі уақытта белсенді емес) және жаяу жүргіншілер көпірі арқылы қосылған. Монастырь аралы 20 ғасырдың басында сүйікті демалыс орны болды. 1957-1958 жылдары аралға тұрақты жаяу жүргіншілер көпірі салынды. Бұл негізгі қалалық демалыс аймағын дамытудың жаңа кезеңі болды. Аралдың қақ ортасында 1958 жылы орнатылған Т.Г.Шевченконың ескерткіші бар. Арал арқылы өтетін тағы бір ерекше ескерткіш - қаладағы ең көне көпірлердің бірі Мерефо-Херсон теміржол көпірі. Оның артында қалалық жағажай орналасқан.
	Богородицкая бекінісі	Днепр қаласындағы қазіргі Шевченко ауылының аумағында Богородицкая бекінісінің топырақ қоршаулары сақталған. 1711 жылы қамалды Қырым ханы Давлет Гирей қоршауға алды. Осман империясымен Прут бітім шарты жасалғаннан кейін бекініс 1734 жылы бұзылып, қайта қалпына келтірілді. Кейінірек бекініс аумағында неміс отаршылары өмір сүрді. Бекініс 1688 жылы неміс сәулетшісі Уильям фон Сален Мазепаның бұйрығымен салынған деп есептелді. 1690 жылы сәуірде бекініс гарнизонының көпшілігі обадан қайтыс болды. Бекініс 18 ғасырдың басындағы Түркиямен соғыс кезіндегі негізгі қорғаныс нүктелерінің бірі болды. Кейінірек ол кеңейтіліп, 1735-1739 жылдардағы Қырыммен соғыста орыс әскерлерінің базасы ретінде Украина шебіне қосылды. Республикалық маңызы бар сәулет ескерткіші.
	Балалар теміржолы	1936 жылы 6 шілдеде ашылды. Украинада бірінші, КСРО және әлемде балалар екінші балалар темір жолы. Днепропетровскаяның орталығында Глоби саябағында орналасқан. 2 км айналма жолда екі пойыз қызмет атқарады, ал Пионерская станциясы байланыспен жабдықталған, вокзал, билет кассасы және станция кезекшісі бар. Жасанды құрылыстардан 2 тоннель, өткел бар. 2001 жылы Днепропетровск сәулетшілері депоның, бұрынғы шеберхана орнында тұтас оқу-сауықтыру кешенінің жаңа жобасын әзірледі. Кешенге шеберханалары бар депо, үлкен оқу корпусы, жазғы дәмхана және медициналық және денсаулық сақтау ұйымдарына арналған ғимарат кіреді.
	Мемлекеттік цирк	1932 жылдан бастап цирк шапито жұмыс істеді, бірақ 2-ші дүниежүзілік соғыс кезінде жұмысын аяқтады. 1959 жылдан бастап стационарлық цирк жұмыс істейді, 1980 жылдан бастап цирк П.Ниринберг жобасы бойынша салынған ғимратқа, қала орталығына көшті. Цирк теңдесі жоқ бірегей ғимаратымен танымал. Ол күмбез жиынтығының ерекше дизайнына ие және жақсы акустиканы қамтамасыз етеді. Днепр циркінде жануарларға арналған үй-жайлар ойластырылған - қоралар, қоршаулар, әртүрлі мөлшердегі торлар және т.б.
	Дмитрий Яворницкий даңғылы	Днепр қаласының орталық көшесі. Бұл көшеде ең қымбат дүкендер мен мейрамханалар, ірі банктер мен түнгі клубтар орналасқан. Ұзындығы бес шақырымдық даңғыл өзінің ұзақ тарихы бар көптеген ғимараттармен таң қалдырады. Даңғыл қаланың орталық бөлігінде орналасқан және оны оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай кесіп жатыр. Ол Собор төбесіндегі Мәңгілік даңқ мемориалының жанынан бастау алып, содан кейін ойпатқа түсіп, Долгая Балканы кесіп өтіп, XVIII ғасырдағы казактардың қонысы Половица аумағын, сондай-ақ оның елді мекендерін толығымен кесіп өтеді және тарихи Фабрика аймағының оңтүстік-шығыс шетіндегі теміржол вокзалының жанында аяқталады.
	Майдан батырлары алаңы	Днепр қаласының орталық алаңы. Майдан батырлары алаңы Днепр қаласы өмірінде басты орын алады. Қала тұрғындары мұнда сүйікті орындаушыларының қойылымдарын тыңдау, қаланың бас шыршасын көру немесе достарының ортасында уақыт өткізу үшін келеді. Алаң сонымен қатар халықаралық, ұлттық және жергілікті компаниялардың кеңселері шоғырланған бизнес орталығы болып табылады. Орталық алаңда Днепропетровск мэриясы орналасқан.
	Тарас Шевченко көшесі	Днепр қаласының орталық көшелерінің бірі. Олесь Гончар көшесінен Карл Маркс даңғылына параллель биіктіктен түседі. Оны Жуковский, Клара Цеткин, Гоголь, Исполкомовская, Артем, Карл Либкнехт көшелері кесіп өтеді. Оның жалғасы – Қызыл алаң көшесі. Көше бойында қазір әйнек пен бетоннан жасалған кеңселер де, және сақталған ескі тарихи ғимраттар да бар. Бұл атау украин ақыны Тарас Шевченконың құрметіне берілген.
	Днепр қаласының жағалауы	Қала жағалауы Днепр өзенінің оң жағалауымен батыста Парус тұрғын массивінен оңтүстікте Оңтүстік көпірге дейін созылып, Далекая көшесіне жалғасады. Жағалаудың ұзындығы шамамен 23 шақырымды құрайды және үш ресми бөлікті біріктіреді - Сичеславская жағалауы, Жеңіс жағалауы және Заводская жағалауы көшелері. Негізінде бұл бірнеше ондаған жылдар бойы қалыптасқан біртұтас қала құрылысы объектісі. Жағалаудың орталық бөлігі бірнеше рет қайта жаңғыртудан өтті (соңғысы 2005-2007 жж.).
	Еуропа алаңы	Еуропа алаңы (Еуропалық бульвар) - жаңа жаяу жүргіншілер аймағы, Днепропетровск қаласының тұрғындары мен қонақтары үшін заманауи демалыс орны. Алаң Майдан батырлары алаңы мен Глинка көшелерінің арасында орналасқан. Жаңа тротуар жабыны, сәндік жарықтандыруы, абаттандыру және демалыс аймақтары бар Еуропа бульвары 2005 жылы Днепропетровск қаласының күніне орай құрылған. Алаңда «Еуропа» сауда ойын-сауық орталығы, көптеген кафелер мен мейрамханалар, тегін Wi-Fi аймағы бар.
	Кельн бульвары	Кельн бульвары – Днепрдің орталығындағы Дмитрий Яворницкий даңғылы мен Тарас Шевченко көшелерінің арасында өтетін бульвар. Қала орталығындағы ең танымал жаяу жүргіншілер аймағы, ол отбасымен және достарымен кездесулер мен серуендер үшін Днепр тұрғындарының сүйікті орны атағын жеңіп алды. Бульвар 2004 жылдың күзінде ашылып, қаланың қақ ортасында Еуропаның бір бөлігінің бейнесі болып табылады. Бульвар Днепрдің негізгі орталық көшелерін сәтті байланыстырады. Кешке жарықтандыру қосылған кезде ол ерекше сүйкімділікке ие болып, таңғажайып жерге айналады.
	Губернатор үйі	Ғимарат майор Щербаковтың үйі ретінде 1840–50 жылдары салынған. XIX ғасырдың ортасынан бастап онда ағылшын клубы орналасқан. 1887 жылдан бастап революцияға дейін онда Екатеринослав губернаторлары тұрды. Кеңес кезінде депутаттар кеңесі де, Пионерлер сарайы да осында орналасқанымен, ғимарат бейресми түрде «Губернатор үйі» деп аталды. 1997 жылы Губернатор үйін ПриватБанк сатып алғаннан кейін кеңсеге қайта жаңғыртылды. Ғимарат республикалық маңызы бар сәулет ескерткіші болып табылады.
	Хренников үйі	«Хренников үйі» немесе «Украин үйі» - қаланың орталық көшесіндегі украиндық модерн стиліндегі ғимарат. Төрт қабатты тұрғын үйді 1912 жылы киевтік сәулетші Н.Фетисовтың жобасы бойынша Екатеринослав кәсіпкері және меценат В.Хренников салған. Жобаның жасалуында этнограф және тарихшы Д.Яворницкийдің үлесі зор. Алты қырлы терезелер, көп деңгейлі мұнаралар, қызыл тақтайшамен жабылған төбесі бар. Бастапқыда мұнаралардың ұштарында жылқы және сұңқар бейнелері, сондай-ақ жауынгер казак пен дворян бейнеленген флюгер крест бейнеленген. Ғимарат қанатының бір бөлігі бір кездері театрлық мақсатта жабдықталған. 1917 жылғы революцияға дейін мұнда Сарай театры орналасқан. Қазір ғимаратта бес жұлдызды «Украина» қонақүйі орналасқан.

Жоғары оқу орындары

• Олесь Гончар атындағы Днепр ұлттық университеті;

  

  Днепр мемлекеттік ішкі істер университеті

• Днепр ұлттық темір жол көлігі университеті;
• Украинаның Ұлттық металлургиялық академиясы;

  

  Альфред Нобель университеті

• Днепр медициналық академиясы;
• Днепр мемлекеттік аграрлық-экономикалық университеті;
• Днепр гуманитарлық университеті;
• Днепр Альфред Нобель университеті;
• Днепр кеден және қаржы университеті;
• Днепр заң институты;
• М.Глинка атындағы Днепр музыкалық академиясы;
• Днепр аймақтық тұрақты басқару институты;
• Днепр мемлекеттік ішкі істер университеті;
• «Днепр политехникасы» ұлттық техникалық университеті;
• Украина Мемлекеттік химия-технологиялық университеті.