Зардыхан Қинаятұлы

Зардыхан Қинаятұлы
Туған күні	1940 жыл
Туған жері	Моңғолия, Қобда
Қайтыс болған күні	23 қараша 2016 жыл
Қайтыс болған жері	Қазақстан, Алматы
Азаматтығы
Ғылыми аясы	шығыстанушы, моңғолтанушы, тарихшы
Ғылыми дәрежесі	тарих ғылымдарының докторы,
Ғылыми атағы	профессор, академик

Зардыхан Қинаятұлы - (1940 жылы туған, Моңғолия, Қобда ауданы - 23 қарашада 2016 жылы Алматы) – саясаткер, ғалым, тарих ғылымының докторы (1987), профессор (1991).

Моңғолияның саяси өмірінде демократиялық өзгерістердің алғашқы бастаушысы болған, Моңғолияның тұрақты парламентінің кіші құрылтай спикерінің орынбасары, сондай-ақ Моңғолияның премьер-министрінің орынбасары қызметтерін атқарған

Өмірбаяны

Зардыхан Қинаятұлы Моңғолияда дүниеге келген. Ол Моңғолияның Кәсіподақтары орталық кеңесі төрағасының ұйымдастыру және мәдениет ісін 12 жыл басқарған.

1987 жылы Зардыхан Қинаятұлының "Қайта құру және Моңғолия қоғамының дамуының өзекті мәселелері" атты мақаласы жарық көрді. Бұл мақала Моңғол қоғамын дүр сілкіндіріп, елін ұйқыдан оятқандай әсер қалдырды.

Моңғолия мемлекеттік университетін, Мәскеу қоғамдық ғылымдар академиясын бітірген.

1975 – 87 жылдары Моңғолия кәсіподағы орталық комитетінің хатшысы,

1990 – 92 жылдары Моңғолия үкіметі басшысының орынбасары және Моңғолия Парламенті төрағасының орынбасары қызметтерін атқарған. 1990 жылдары Баян-Өлгей аймағындағы қазақтар арасында автономия құру мәселесі көтерілгенде, Зардыхан Қинаятұлы осы ереуілді тыныштандыру үшін аттанды. Оның салиқалы саясаткерлігі мен дипломатиясы арқасында ереуілшілердің талаптары орындалып, саяси толқу ың-шыңсыз аяқталды.

Моңғолияның жаңа Конституциясын және сол елде жүргізілген саяси-экономикалық реформалардың құқықтық негізін жасаушылардың бірі. 1994 жылы Қазақстанға қоныс аударған. Ғылыми-зерттеу еңбектері ұлттану және ұлтаралық қатынастар мәселесіне арналған.

Шығармашылығы

Зардыхан Қинаятұлының "Жылаған жылдар шежіресі", "Моңғолия қазақтары туралы қос кітап", "Моңғолия үстіртіндегі түркі тайпалары", "Жошы Ұлысы", екі кітаптан тұратын "Шыңғыс хан және қазақ мемлекеті" және басқа да көптеген ғылыми еңбектердің авторы.

Зардыхан Қиянатұлының пікірінше, Шыңғыс хан тарихы Қазақстанда, әсіресе қазақ тілінде, жазылмаған. Шыңғыс хан туралы мәліметтер көбінесе орыс тарихшыларының еңбектеріне негізделген. Сондықтан, Қазақстанда шыңғыстану ғылыми тақырыбы қазақ тілінде қалыптаспаған. Бұл ғылыми базаның әлсіздігіне және тарихи қиялдардың кеңінен таралуына әкелген. Қиянатұлы Шыңғыс хан туралы нақты ғылыми мәліметтер ұсыну үшін монография жазған. Шыңғыс ханның туған жылының қате көрсетіліп келгенін, оның дұрысы 1162 жыл екенін дәлелдеген. Сонымен қатар, Шыңғыс хан ұрпақтарының қазақ болғанын көрсетіп, тарихи дәуірді түсіндіреді.

Зардыхан Қиянатұлының айтуынша, қазақ тарихы Ақ Ордадан бастау алады. Бұл пікірге сәйкес, қазақ хандығының құрылуы мен қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы Ақ Орданың төңірегінде болған. Бұрынғы шығыс-қыпшақ территориясында, халқы қыпшақ және қазақ негізінде құрылған. Орыс хан, Жошы ханның жетінші ұрпағы, 1361 жылы Ақ Ордаға хан болған және оны қазақтың алғашқы ханы деп таныған. Осылайша, Ақ Орда қазақтың алғашқы мемлекеті ретінде қабылданып, оның мәдениеті мен территориясы зерттеліп, осы қорытындыға келді.

Еңбектері

• Жылаған жылдар шежіресі, А., 1995;
• Моңғолиядағы қазақтар, А., 2001;
• Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түрік тайпалары. ҚX – XҚҚ ғасырлар, Астана, 2001.